Kontrowersje teoretyczne wokół koncepcji pułapki średniego poziomu rozwoju

Celem artykułu, który ma charakter przeglądowy, jest próba pokazania, czy i w jakim stopniu koncepcja pułapki średniego poziomu rozwoju rzuca rzeczywiście nowe światło na skomplikowane uwarunkowania wzrostu gospodarczego, a w jakim jest jedynie sposobem przedstawienia pod nową, bardziej atrakcyjną nazwą problemu, który jest przedmiotem analiz podejmowanych przez inne, prowadzone równolegle nurty badań. Omówione w artykule kontrowersje dotyczące zarówno samej istoty koncepcji pułapki średniego poziomu rozwoju, jak i jej związków z niektórymi ważnymi kierunkami badań nad wzrostem gospodarczym pozwoliły na sformułowanie trzech głównych wniosków: a) Mimo intrygującej nazwy, hipotezę „pułapki” trudno uznać za odrębny przedmiot badań, który wykracza poza tradycyjny obszar zainteresowań teorii wzrostu i rozwoju gospodarczego. Obecny kryzys światowy spowodował, że pojęcie “pułapki” nabrało bardziej uniwersalnego charakteru. Utraciło ono swoją wyrazistość i tym samym zmniejszyła się jego przydatność w analizowaniu dylematów specyficznych dla krajów na średnim poziomie rozwoju; b) Poprzez silne akcentowanie konieczności przejścia od modelu wzrostu opartego na niskich kosztach pracy do modelu opartego na generowaniu krajowych innowacji, hipoteza „pułapki” osłabia siłą rzeczy zainteresowanie innymi grupami czynników (jakością instytucji, optymalnym zakresem roli państwa i otwartości gospodarki, stopniem upolitycznienia procesów ekonomicznych, stabilnością makroekonomiczną i finansową), od interakcji których zależy stopniowe budowanie przez przedsiębiorstwa przewag konkurencyjnych; c) Postrzeganie ryzyka znalezienia się kraju w pułapce średniego poziomu rozwoju pozostaje w ścisłym związku ze zmianami zachodzącymi w sytuacji dochodowej poszczególnych grup społecznych. Rosnąca polaryzacja dochodów oznacza, że pewne grupy społeczne odnotowują dosyć długotrwałą stagnację płac realnych, co może skłaniać je do utożsamiania własnej “pułapki” dochodowej z “pułapką” odnoszącą się do całej gospodarki.