Primena klaster analize u istraživanju tržišnih struktura u jugoslovenskoj prehrambenoj industriji[The Use of Cluster Analysis in Research of Market Structure in Yugoslav Food Industry]

Serbian Abstract. U radu se analiziraju oblici konkurencije u prehrambenoj industriji Jugoslavije, koja se inače smatra jednim od konkurentnijih delova privrede. Analiza je zasnovana na podacima Zavoda za obračun i plaćanje i Zavoda za statistiku, i na korišćenju standardnih metodoloških postupaka za merenje koncentracije ponude (koeficijenti koncentracije Kn i HH indeksi). Pokazano je da je u ovim industrijskim granama (proizvodnja prehrambenih proizvoda, proizvodnja pića, proizvodnja stočne hrane i proizvodnja i prerada duvana) stepen koncentracije ponude veoma visok, sa jakim monopolskim i oligopolskim strukturama u proizvodnji većine proizvoda. Primer klaster analize rezultirala je preciznim klasifikovanjem tržišta pojedinačnih proizvoda iz ovog sektora u četiri velike grupe: (I) monopoli, (2) duopoli i kvazi oligopoli, (3) oligopoli i (4) konkurencija, sa daljim podelama u okviru ovih klastera. Sadržaj klastera, odnosno broj proizvoda u okviru svakog klastera potvrđuje da su najzastupljenije monopolske. i oligopolske strukture, dok su konkurentske strukture prisutne u nešto manje od deset odsto (svega 20) od ukupno analiziranih 218 proizvoda iz ovog sektora. Ovi rezultati potvrđuju da naše tržište industrijskih prehrambenih proizvoda nije zasićeno, odnosno da pruža značajan prostor za dalji razvoj ove industrije, i to kako u smislu povećanja broja proizvođača i osvajanja novih proizvoda, tako i u smislu intenziviranja razmene ovih proizvoda na prostorima balkanskih zemalja, ali i u većem okruženju. English Abstract. The article considers the patterns of competition in Yugoslav food industry. This industry means as one of the most competitively part of Yugoslav economy. The analysis is based on the official statistical data of ZOP and Statistical Bureau, by the using of standard methodological method for the measurement of supply concentration (concentration coefficients Kn and HH indices). It is showed that in this industry (manufacture of food products, beverages and tobacco) the supply concentration is very high, with strong monopolistic and oligopolistic structures in production of many product. As the results of the cluster analysis was precise classification of markets of products in this manufacture into four great groups: (1) monopolies, (2) duopolies and quasi-oligopolies, (3) oligopolies and (4) competition, with further divisions within these clusters. Contents of clusters, e.g. the number of products within each of clusters accept most frequencies of monopolistic and oligopolistic structures, but competition structures only in less then 10% (20 products) from 218 products are present. These results accept the conclusion that the market of food production in Yugoslavia isn’t satisfied, and that gives the possibilities for further development of this industry, e.g. the improvement of new production and expansion of exchange of food products on the Balkans and with other countries.