Bakım Hizmetlerinde Çalışan Kadın Göçmenler: İzmir Kenti Örneği

1991 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) dağılmasıyla birlikte serbest piyasa ekonomisine geçen ülkelerde ekonomik uyum problemlerine bağlı olarak, büyük bir işsiz sınıf meydana gelmiştir. Özellikle özelleştirmeler ve düşük ücret politikaları bu ülkelerde kadın işsizliğini artırmıştır. Kendi ülkelerinde işsiz kalan kadınlar bir başka ülkede yine toplumsal cinsiyet eşitsizliğine dayalı işlerde çalışmak için göç hareketine katılmışlardır. 1980’li yıllarda Türkiye’nin serbest piyasa ekonomisine geçişiyle birlikte kadınlar iş hayatında etkin rol üstlenmeye başlamıştır. Bu durumun sonucunda özellikle kentlerde cinsiyetçi bakış açısıyla kadınların görevi olarak atfedilen çocuk, yaşlı ve hasta bakımı ile ev içi hizmetlerini devredebilecekleri yeni bir çözüm arayışı ortaya çıkmıştır. Türkiye’de yaşlı nüfustaki ve kadın istihdam oranlarındaki artış sonucunda kadınlara yüklenen çeşitli ev içi ve bakım hizmetleri özellikle BDT ülkelerinden gelen göçmen kadınlara devredilmeye başlamıştır. Bu araştırma kapsamında Özbekistan, Gürcistan, Türkmenistan ve Azerbaycan’dan İzmir’e gelen 18 kadın göçmenle derinlemesine ve yüz yüze görüşme yapılmıştır. Göçmen kadınların göç süreçleri, geldikleri ülke ve donanımlarına göre tercih etme ve edilme durumlarında etkili olan faktörler incelenmiştir. Bu göç hareketinin mekânsal örüntüleri ve bu kadınların taşıdığı “göçmen, hizmetçi, bakıcı ve kadın” kimliklerinin, çalışma ve yaşam koşullarında yarattığı avantajlar ve dezavantajlar ile karşılaştıkları zorluklarla, tahmini kalış süreleri ve aileleriyle iletişimleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Kadın göçmenlerin Türkiye’yi ve İzmir’i tercih etme sebeplerinde ekonomik, kültürel faktörler ile akrabalık ilişkilerinin ve İzmir’in sosyal-kültürel yapısının etkili olduğu görülmektedir. Kadınların çalıştıkları alanlara göre seçilebilirliğini belirleyen faktörler, geldikleri ülke ve sahip oldukları donanımlarıdır. İzmir’in yaşlı nüfus oranının yüksek olması ve kadınların çalışma hayatında daha fazla yer alması, bu kadınların ev içi hizmetlerindeki iş yükünü arttırmış ve yardımcı ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu ihtiyaçları karşılamada kamusal ve özel desteklerin zayıflığı, bireyleri evde enformel bakıma yönlendirmiştir. Göçmen kadınların İzmir’de ev içi hizmetlerde en çok tercih edildikleri alan yaşlı ve yaşlı hasta bakımıdır. Göçmenler, daha çok Konak, Karşıyaka, Bornova ve Balçova gibi eğitim ve gelir seviyesinin yüksek olduğu ilçelerde çalışmaktadırlar. Bu ilçelerde göçmenlerin varlığının nedeni, evdeki bireylerin çalışması ve bu bireylerin bakıma ihtiyacı olan kişiler (yaşlı, hasta, çocuk) için kendilerine yardımcı aramasıdır. Bu sistem, iki taraflı bir anlaşma içinde devam etmekle birlikte göçmen kadınların genellikle kayıt dışı çalışması onları daha korumasız ve güvencesiz hale getirmiştir.