Türkiye Ekonomi Kurumu 75 Yaşında

Genç ve deneyimsiz Cumhuriyet Hükümeti 1929 yılında içten ve dıştan kaynaklanan ekonomik sorunları çözmede ciddi güçlüklerle karşılaştı. Ulusal Merkez Bankası’nın olmadığı ve serbest ticaret rejiminin egemen olduğu bir düzende Hükümet artan dış açığa bağlı olarak TL.’nin hızla değer kaybetmesi olgusuyla karşı karşıya kalmıştı. Başbakan İsmet Paşa’nın 12 Aralık 1929’da, TBMM’de yaptığı krizin boyutların ve alınacak karşı önlemleri açıklayan sert ve kararlı konuşması, yeni bir iktisadi düzene geçileceğini ortaya koymuştu. TBMM’nin oybirliği ile Hükümete güvenini tazelemesi bu geçişin hızlanmasını kolaylaştırmıştı. Ulusal birlik ve beraberliği öne çıkaran Başbakan şöyle diyordu: “Herşeyden evvel vatandaş ve devlet olarak birbirimize güvenerek, birbirimize yardım ederek ve dayanarak bu yeni mücadeleyi, milli para, milli iktisat, milli tasarruf mücadelesini ne olursa olsun başaracağımıza güven duymalıyız.” Devletin kurucuları rahatsız eden ve 1929 yılının sonunda ülkenin “Milli Para Krizi”ne girmesinde belirleyici olan olumsuz gelişme şöyle açıklanabilir: Lozan Anlaşması’na ekli Ticaret Sözleşmesi’nin 18.maddesi uyarınca beş yıllık süre için, ithalatta 1 Eylül 1916 tarihli Osmanlı Gümrük Tarifesi uygulanacaktı. Yani gümrük vergileri (% 6-12) düşük düzeyde ve sabit tutulacaktı. Ayrıca dış ticarette tarife dışı engeller de kaldırılacaktı. Dolayısıyla Hükümet Ağustos 1929’a kadar dış ticarette korumacı olmamış veya olamamıştır. Gelişmeleri çok iyi izleyen ithalatçı ve spekülatörler, yeni gümrük tarifesi yürürlüğe girmeden önce “ucuzken al pahalıyken sat” görüşüyle aşırı ithalat yaptılar. 1929 yılı sonunda ihracat azalırken ithalat hızla artınca “dış açık” katlanmış ve 50 milyon TL’den 101 milyona çıkmıştı. Ülkenin dış borçları artarken, TL döviz piyasalarında değer kaybetmişti. Örneğin İngiliz Lirasının fi yatı 956 kuruştan 1125 kuruşa yükselmişti. Ayrıca Ekim 1929’da ABD’de başlayan ve S.Rusya dışındaki tüm ülkelerde yıkıcı etkiler yapan “Büyük Buhran” Türkiye’de tarım ürünleri fi yatlarının hızla düşmesine neden olmuş ve ihracat geliri azalmıştı. Örneğin tütün fiyatı 71 kuruştan 30 kuruşa, buğday fi yatı 13.5 kuruştan 3.5 kuruşa düşmüştü. İhracatta 1928 yılının düzeyine yeniden çıkmak için Türkiye 10 yıl beklemek zorunda kalmıştı. 13 Aralık tarihli Hakimiyeti Milliye Gazetesi başyazarı Siirt Milletvekili Mahmut Bey (Soydan) yazısını şöyle bitirmişti: