Türkiye’de Sigara Talebinin Analizi: İki aşamalı Heckman Süreci

Kamu sağlığına yönelik uygun politikaların belirlenmesinde, tüketen ve tüketmeyen hanehalkının profilinin ortaya konulması, uygulanan politikaların etkinliğinin artırılması açısından oldukça önemlidir. Türkiye sigara kullanımının yoğun olduğu ülkelerden biridir. 2012 verilerine göre, Türkiye’de sigara kullanma oranı erkeklerde %41,5, kadınlarsa ise %13,2 düzeyindedir. Hanehalkının bazı sosyo-ekonomik ve demografik özellikleri, sigara tüketimini farklı düzeylerde etkilemektedir. Bu çalışma ile hanehalkına ait bu özelliklerin sigara kullanım talebi üzerindeki etkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın birinci temel hipotezinde, hanehalkının sigara kullanmayı tercih edip etmeme durumlarını etkileyecek sosyo-ekonomik ve demografik faktörler test edilmiştir. Çalışmanın ikinci temel hipotezinde sigara kullanmayı tercih edenlerin, tüketimlerini etkileyen faktörler analiz edilmiştir. Bu araştırmada kullanılacak veriler, 2011 yılına ait TÜİK Hanehalkı Bütçe Araştırması Mikro Veri Setinden alınmıştır. Bu çalışmada Heckman iki aşamalı talep modeli kullanılarak tahmin yapılmıştır. Bu modele göre hanehalkına ait sosyo-ekonomik ve demografik değişkenlerdeki değişimin farklı iki etkisi bulunmaktadır. İlk aşamada, hanehalkında sigara kullanıp kullanmama olasılığının etkisi Probit modeli ile hesaplanmaktadır. Bu modelden Ters Mill Oranı hesaplanmakta, ikinci aşamada regresyon denkleminde enstrüman değişken olarak kullanılmaktadır. Pozitif gözlemler için bu alışkanlığın tüketim düzeyini nasıl etkilediği ortaya konulmaktadır. Tahmin sonuçlarına göre kent yaşamı ve çalışma hayatının beraberinde getirdiği stres özellikle sigara kullanımında önemli bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan eğitim düzeyinin düşük olması da bireylerin sigara kullanımının beraberinde getirdiği zararların farkında olmamasında oldukça etkilidir.